Conflicten en tegenstrijdige belangen tussen aandeelhouders
De verhouding tussen aandeelhouders in een vennootschap is soms net een huwelijk. Vaak gaat het goed, maar het gebeurt ook vaak genoeg dat na korte of langere tijd een conflict tussen aandeelhouders ontstaat en partijen niet meer met elkaar verder willen. Net als bij een huwelijk kan dat leiden tot een ‘vechtscheiding’ of het ‘als goede vrienden uit elkaar gaan’ en alles er tussen in.
In een eerder artikel “Patstelling tussen bestuurders die ook aandeelhouder zijn: wat te doen?” werd gesignaleerd dat de wet vooralsnog geen adequate uitweg biedt voor aandeelhouders in een relatiecrisis. Er is wel een wetsvoorstel waarin via de Ondernemingskamer van het Gerechtshof Amsterdam een aandeelhouder kan worden verplicht te vertrekken (Overheid.nl | Consultatie Wet aanpassing geschillenregeling en verduidelijking ontvankelijkheidseisen enquêteprocedure (internetconsultatie.nl). Verwachting is dat dit wetsvoorstel eind 2023 zal worden ingediend. Het blijft echter afwachten in hoeverre deze wetgeving zal kunnen gaan voorzien in snelle en adequate oplossingen voor aandeelhouders in een conflictsituatie. Zeker is in ieder geval dat iedere situatie anders is. Bij de rechter spelen altijd alle omstandigheden van het specifieke geval een rol.
In dit artikel wordt ingegaan op diverse punten waarmee rekening moet worden gehouden gedurende een relatiecrisis.
De aandeelhouders en het bestuur
In de MKB onderneming zijn de aandeelhouders vaak ook de bestuurders van de vennootschap. Maar dat hoeft niet altijd zo te zijn.
Van belang is de eigen taak van het bestuur. Hoewel aandeelhouders eigenaar van de onderneming zijn en zij dus het gevoel hebben dat ze het voor het zeggen hebben, wordt het beleid bepaald door het bestuur van de vennootschap. Minderheidsaandeelhouders die geen bestuurder zijn, hebben slechts beperkte rechten.
De zelfstandige taak van het bestuur brengt met zich dat in een conflict tussen aandeelhouders gemakkelijk de situatie kan ontstaan dat de aandeelhouder die geen bestuurder is zich benadeeld voelt. De aandeelhouder die wel bestuurder is, heeft de neiging te denken dat zijn persoonlijk belang gelijk is aan het belang van de vennootschap. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat de vennootschap behoefte heeft aan nieuwe bedrijfsruimte en “toevallig” de bestuurder een pand beschikbaar heeft dat door de vennootschap kan worden gehuurd.
Als de bestuurder namens de vennootschap een te hoge, niet-marktconforme huurprijs afspreekt met zichzelf in zijn hoedanigheid van eigenaar en verhuurder van het pand is dat een rechtsgeldige afspraak, maar wel een waardoor de vennootschap benadeeld wordt. Dat mag niet en om dergelijke situaties te voorkomen dient een bestuurder zich te houden aan de wettelijke regeling omtrent tegenstrijdig belang (De wettelijke regeling van tegenstrijdig belang bij een B.V. (en de stichting en vereniging). Vaak zijn in de statuten of aandeelhoudersovereenkomst ook bepalingen vastgelegd die de vennootschap beogen te beschermen. Bij overtreding van dergelijke bepalingen kan de bestuurder in privé aansprakelijk zijn tegenover de vennootschap.
Anderzijds kan het juist ook de minderheidsaandeelhouder zijn die een andere prioriteit heeft dan datgene wat het beste is voor de vennootschap. Wanneer er bijvoorbeeld lange termijn investeringen moeten worden gedaan terwijl de minderheidsaandeelhouder liever op korte termijn dividend ontvangt of een goede prijs voor zijn aandelen. Iedere aandeelhouder is in de Algemene vergadering van aandeelhouders vrij te stemmen zoals hij wil. Omdat aandeelhouders, anders dan bestuurders, niet verplicht zijn het belang van de vennootschap te dienen is de tegenstrijdig belang regeling niet aan de orde. Wel moet volgens de Ondernemingskamer het besluitvormingsproces binnen de vennootschap verlopen met inachtname van de tussen de aandeelhouders geldende maatstaven van redelijkheid en billijkheid. Wat dat in het concrete geval betekent is altijd iets waarover discussie kan bestaan.
Informatie bij een conflict tussen aandeelhouders
In de MKB onderneming heeft de aandeelhouder die geen bestuurder is niet enkel recht op informatie gedurende de jaarlijkse Algemene vergadering van aandeelhouders. Aan deze aandeelhouder moet ook buiten de Ava om informatie worden verstrekt. Zorgvuldigheid, transparantie en openheid door het bestuur is vereist, aldus de Ondernemingskamer. De vennootschap heeft jegens de minderheidsaandeelhouder een zorgplicht en moet ook proactief informatie verstrekken. Dat geldt vooral in bijzondere situaties, bijvoorbeeld wanneer de onderneming in financieel zwaar weer verkeert, wanneer investeringen moeten worden gedaan of wanneer andere belangrijke beslissingen worden genomen.
Gelijktijdig moet de beleidsvrijheid van het bestuur worden gerespecteerd. De aandeelhouder bepaalt niet het beleid van de onderneming. Wanneer diens rechten worden gerespecteerd moet de rechter terughoudend zijn in het toetsen van de beslissingen die door het bestuur van de vennootschap worden genomen. Daarbij kan het bijvoorbeeld ook zo zijn dat het bestuur vanwege voldoende zwaarwegende redenen bepaalde informatie niet wil verstrekken. Denk bijvoorbeeld aan bedrijfsgevoelige informatie welke een aandeelhouder na zijn vertrek zou kunnen gebruiken voor het beconcurreren van de vennootschap.
Concurrerende activiteiten en corporate opportunity’s
In een conflict situatie kan een aandeelhouder de neiging hebben om zakelijke kansen die zich voordoen zelfstandig te willen benutten. Op zichzelf bezien is het niet verboden om nieuwe activiteiten op te zetten. Maar dat kan anders zijn indien deze nieuwe activiteiten concurreren met de activiteiten van de vennootschap. Of wanneer het gaat om activiteiten die aansluiten bij hetgeen waar de onderneming zich al mee bezig houdt en die dus ook door de vennootschap ontwikkeld zouden kunnen gaan worden. Zakelijke kansen die deel uit maken van de mogelijke activiteiten van de onderneming, mogen niet buiten de vennootschap om worden benut. Daarmee wordt de vennootschap benadeeld en deze kan daartegen optreden.
Anderzijds zullen aandeelhouders in een conflictsituatie die uit elkaar willen, ook in de toekomst actief willen zijn en verder willen ondernemen. Concurrentiebeperkingen en het niet mogen gebruiken van corporate opportunity’s van de vennootschap kunnen daaraan in de weg staan of juist nieuwe conflicten veroorzaken. De scheidslijn tussen wat niet mag en wat wel mag is dun. De consequenties van het net wel of net niet overschrijden van deze lijn zijn echter groot.
De bedrijfsvoering en winstgevendheid van de onderneming
Waar in een vechtscheiding de kinderen vaak het slachtoffer zijn, is dat in een conflict tussen aandeelhouders vaak de onderneming. Tijd, negatieve energie en kosten die gepaard gaan met het conflict hebben een negatieve impact op de bedrijfsvoering en winstgevendheid van de vennootschap. Vanuit dat perspectief is het gezamenlijk belang van aandeelhouders in een conflictsituatie om het conflict niet te laten escaleren in eindeloos getouwtrek, maar zo snel mogelijk onder controle te brengen en op te lossen. Dat kan door middel van het maken van afspraken, maar ook door een juridische procedure waarin de knopen door de rechter worden doorgehakt. Soms bestaat de neiging om te denken dat er vooral niet geprocedeerd moet worden en zaken in der minne moeten worden geschikt, maar juist het blijven onderhandelen, discussiëren en vruchteloos pogen een deal te treffen kan enorm veel tijd en negatieve energie met zich brengen. Het kan ook heel pragmatisch zijn de standpunten over en weer duidelijk op te schrijven. De rechter kan dan beslissen of – in spoedeisende gevallen – voorlopige maatregelen te laten treffen om de situatie onder controle te brengen.
Hoe om te gaan met een conflict tussen aandeelhouders?
Een gulden regel hoe het conflict tussen aandeelhouders het beste kan worden aangepakt is er niet. Rekening moet worden gehouden met de regels die door de wet en de rechter worden gesteld. Conflicten moeten zo goed mogelijk onder controle blijven en zo min mogelijk escaleren. Onderhandelen over een schikking kan zinvol zijn. Een juridische procedure kan echter ook het middel zijn dat passend en noodzakelijk is. Emoties zijn een slechte raadgever en er moet zoveel mogelijk worden gekeken en gezocht naar de echte belangen van alle betrokken partijen.
In een langlopend conflict heeft een betrokken aandeelhouder wel eens de uitspraak gedaan: “Ik heb het gevoel dat ik al jarenlang rondjes rijdt op de rotonde en er geen afslag te zien is”. Zo’n situatie moet zoveel mogelijk worden voorkomen. Dat kan het beste door een duidelijke aanpak en strategie, het op tijd maken van de juiste keuzes en het adequaat en pragmatisch reageren op acties van de tegenpartij.
Informatie
Wilt u bijstand en advies om een conflict tussen aandeelhouders zo verstandig mogelijk aan te pakken? Neem dan contact op met Bouwe Bos of Justin de Vries.
