‘Geef het maar toe: We worden ouder’
Als advocaat heb je dan meer kennis en ervaring. Breed Begrip van het Recht, Bruikbaar in het Erfrecht!
Twee soorten Erfrecht!
Bij Erfrecht denk je misschien alleen aan een Testament. Maar er zijn 2 soorten Erfrecht: naast het Testamentair Erfrecht is er het Versterferfrecht (art. 4:1 BW). Ga je niet naar de notaris voor een testament dan regelt de wetgever in het Versterferfrecht wie jouw erfgenamen zijn.
Wat er speelt in het Erfrecht? Alles!
Erfrecht: een verhaal over het Bestaan, ook over Geboorte.
Geboorte in het Erfrecht?
Ja zeker! Een eerste regel uit het Versterferfrecht: Om te kunnen erven moet men bestaan op het moment dat “de nalatenschap openvalt” (art. 4:9 BW). Daarmee schuift meteen een andere regel in beeld: Het kind van wie een vrouw zwanger is, wordt als reeds geboren aangemerkt zo dikwijls zijn belang dit vordert (art. 1:2 BW). Een nog ongeboren kind bestaat dus als zijn belang daarmee is gediend. Bij het overlijden van vader met een paar panden in zijn nalatenschap is dit belang meteen duidelijk.
De ‘eerste groep’ die in het Versterferfrecht erft bestaat uit de echtgenoot van de overledene en diens kinderen (art. 4:10 BW). Vandaar een regel in het Versterferfrecht over het ongeboren kind. Oftewel: Het Erfrecht, een verhaal over alles: Geboorte, Overlijden, alles daartussen en daarna!
Overlijden in het Erfrecht
Zonder een sterfgeval geen erfrecht, een open deur.
Denk nu eens aan een gehuwd stel – zonder kinderen – dat door een verkeersongeluk overlijdt. Of aan dat stel op huwelijksreis in de Dominicaanse republiek. Overdag de excursie, ’s avonds het diner en daarna een voedselvergiftiging; beiden overlijden (uitspraak van de Rechtbank Den Haag, 16 januari 2019, uitspraak van Hof Den Haag, 12 mei 2020). De trieste afwikkeling hiervan leidt tot strijd tussen de families, een testament ontbreekt, de volgorde van overlijden speelt een rol. Gaat de nalatenschap van de één naar de ander? Of (door de volgorde van overlijden) van de ander naar de één?
En wat als de volgorde van overlijden niet kan worden vastgesteld? Een regel voor beide soorten Erfrecht hakt deze knoop door (art. 4:2 BW): Wanneer de volgorde waarin twee of meer personen zijn overleden niet kan worden bepaald, worden die personen geacht gelijktijdig te zijn overleden en valt aan de ene persoon geen voordeel uit de nalatenschap van de andere ten deel.
Het Erfrecht, over Geboorte, over Overlijden, alles daartussen, en wat daarna!
Erfrecht: Onwaardigheid – Redelijkheid en Billijkheid
Alles daartussen: De erflater wordt omgebracht door iemand die zijn erfgenaam blijkt te zijn – of door een testament, of door het systeem van het Versterferfrecht. Of tegen de latere erflater is tijdens diens leven een misdrijf gepleegd waarop een gevangenisstraf staat van tenminste vier jaren, en de dader wordt daarvoor onherroepelijk veroordeeld. De dader kan dan niet van het slachtoffer erven (art. 4:3 BW; tenzij hij het, in het 2e geval, ondubbelzinnig heeft vergeven).
Dat de wetgever niet alles voorziet en regelt blijkt ook op 6 december 2024.
De Hoge Raad oordeelt over onwaardigheid én redelijkheid en billijkheid in het erfrecht. Na 2 jaar huwelijk brengt de man zijn vrouw om het leven. De strafrechter vindt doodslag bewezen. De man is geestelijk ziek, gestoord en het komt dan ook niet tot een gevangenisstraf. Wel volgt een maatregel: TBS met dwangverpleging.
Dan weer de wet. Is de man onwaardig? Civiele rechters worstelen met de tekst van de wet.
Er zijn de gruwelijke feiten, bewezen en al, maar geen veroordeling; TBS is een maatregel.
De Rechtbank en het Hof komen tot verschillende oordelen. De Hoge Raad hakt de knoop door en komt tot hetzelfde resultaat als het Hof, niet erven, maar niet via de regels over onwaardigheid (de strafrechtelijke veroordeling ontbreekt immers). Maar ook als iemand niet op grond van art. 4:3 BW van rechtswege onwaardig is om te erven kunnen zich bijzondere omstandigheden voordoen op grond waarvan het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn dat hij aanspraak heeft op een nalatenschap (art. 6:2 lid 2 BW), oordeelt de Hoge Raad.
De Wet is gestolde redelijkheid en billijkheid, zegt men wel. Niet alles voorziet de wetgever echter. Redelijkheid en billijkheid, in uitzonderingsgevallen, een hulpmiddel in het Erfrecht.
Hoe ver gaat de beperkende werking van redelijkheid en billijkheid in het erfrecht?
Een voorbeeld uit de praktijk: de zogenaamde makelaar licht de oude mijnheer op. En niet zo’n klein beetje maar voor vele tonnen. Het wordt ontdekt en ik leg vele beslagen. Grote schade wordt voorkomen. Een paar maanden later overlijdt de oude mijnheer. Later blijkt dat deze makelaar (dan nog niet strafrechtelijk veroordeeld) daarna op zoek gaat naar een ver familielid. Hij zet een ver familielid aan om het testament van de oude mijnheer aan te vechten.
Is dit niet eerloos en ‘onwaardig’? Als familielid in zee gaan met de oplichter van jouw verre neef, de oude mijnheer! Zijn testament aanvechten, zeker als dit familielid – net als de rest van de familie – zo’n 40 jaar lang geen contact had met de oude mijnheer? Een beroep op onwaardigheid of de redelijkheid en billijkheid brengt niet de oplossing. Oplichter en verre ‘familie’ krijgen wel ongelijk. Het testament van de oude mijnheer blijft in stand.
Ook voor U zet ik mij graag in
Heeft u vragen over dit onderwerp, neem voor een oriënterend gesprek telefonisch contact op met Hans Rijntjes, advocaat bij LVH Advocaten.
Wil je hierover meer lezen?
Hof Arnhem 6 februari 2024 Het hof volgt niet de gerechtelijk deskundige in zijn rapport over de wils(on)bekwaamheid van de oude mijnheer. Het testament is niet vernietigbaar, ook niet op de voet van artikel 4:44 BW (bewindvoerder, geestelijk verzorger, in strijd met openbare orde/goede zeden).
Hof Arnhem 11 oktober 2022 Maken het stuitende karakter van deze procedure en de zeer bijzondere omstandigheden van dit geval het (naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid) onaanvaardbaar dat [de verre neef en zijn familie] erfgenaam bij versterf zijn?
Rechtbank Rotterdam 22 september 2021 De Officier van Justitie eist 21 maanden gevangstraf tegen de criminele makelaar.
