Is een recht van vruchtgebruik op vorderingen een zinvol alternatief?
Een recht van vruchtgebruik geeft het recht om goederen die aan een ander toebehoren, te gebruiken en daarvan de vruchten te genieten. Onlangs heeft de Hoge Raad een arrest gewezen over de vraag of een recht van vruchtgebruik op vorderingen ertoe kan dienen om het geïnde toe te eigenen. In de casus ging het om vorderingen betreffende huurpenningen. De Hoge Raad is van oordeel dat dit niet kan. Dat zou er immers op neerkomen dat het geïnde tegelijkertijd het goed is waarop het vruchtgebruik rust én de vrucht.
Wat is een recht van vruchtgebruik?
Een letterlijk voorbeeld is als ik ten behoeve van iemand anders een recht van vruchtgebruik vestig op mijn appelboom (het vruchtgebruikobject). De rechthebbende op het recht van vruchtgebruik (de vruchtgebruiker) mag dan mijn appelboom gebruiken en de appels die aan de boom groeien hebben.
Stel dat u uw woning op naam wilt zetten van uw kinderen, maar u zelf nog in de woning wilt blijven wonen, dan kunt u dit gebruiksrecht regelen door middel van het laten vestigen van een recht van vruchtgebruik.
Wat is een recht van vruchtgebruik op een verhuurde woning?
Bij een recht van vruchtgebruik op een verhuurde woning, heeft de vruchtgebruiker recht op de huurpenningen die daaruit voortkomen. In dat geval zijn de huurpenningen de vruchten.
Casus recht van vruchtgebruik op vorderingen
Versimpeld weergegeven was de casus die heeft geleid tot het arrest van de Hoge Raad als volgt. KPN plaats soms telecomantennes op de grond van grondeigenaren. Als tegenprestatie moet KPN dan huurpenningen aan de grondeigenaren betalen. Telecom Vastgoed heeft met de grondeigenaren overeenkomsten gesloten waarbij in ruil voor een eenmalige afkoopsom een vruchtgebruik wordt gevestigd ten behoeve van Telecom Vastgoed op de door KPN verschuldigde huurpenningen.
Het relevante artikel in de overeenkomst van Telecom Vastgoed met de grondeigenaar luidde:
“Het recht van vruchtgebruik rust op de periodieke huurpenningen, alsmede op alle andere geldelijke verplichtingen welke als vorderingsrechten van de Eigenaar voortvloeien uit de Huurovereenkomst.”
Het is duidelijk dat beoogd was dat Telecom Vastgoed een recht zou verkrijgen om zelf vorderingen op KPN te innen.
Telecom Vastgoed heeft de huurpenningen in rekening gebracht bij KPN. KPN heeft evenwel geweigerd te betalen aan Telecom Vastgoed en heeft de huurpenningen overgemaakt aan de grondeigenaren.
Oordelen Hof en Hoge Raad over vruchtgebruik op vorderingen
Volgens het Hof kan de wijze waarop Telecom Vastgoed het vruchtgebruik heeft gevestigd, althans daaraan uitvoering wenst te geven, de toets der kritiek niet doorstaan. De Hoge Raad volgt de opvatting van het Hof. De belangrijkste overweging van de Hoge Raad is:
“Art. 3:201 BW bepaalt dat vruchtgebruik het recht geeft om goederen die aan een ander toebehoren, te gebruiken en daarvan de vruchten te genieten. Hetgeen door inning van aan vruchtgebruik onderworpen vorderingen wordt ontvangen, behoort aan de hoofdgerechtigde toe en is eveneens aan het vruchtgebruik onderworpen (art. 3:213 lid 1 BW). Uit deze bepalingen vloeit voort dat het recht van vruchtgebruik op vorderingen niet kan dienen om zich hetgeen door inning van die vorderingen wordt ontvangen, toe te eigenen. Dat zou immers erop neerkomen dat het geïnde tegelijkertijd het goed is waarop het vruchtgebruik rust en de vrucht. Het gesloten stelsel van goederenrechtelijke rechten brengt mee dat geen recht van vruchtgebruik kan worden gevestigd dat niet aan de wettelijke omschrijving voldoet.”
Een recht van vruchtgebruik op vorderingen kan er dus niet toe dienen om het geïnde toe te eigenen. Als we terug gaan het letterlijke voorbeeld van de appelboom: Het recht van vruchtgebruik op mijn appelboom geeft de vruchtgebruiker het recht om de appels van mijn appelboom te genieten. Het geeft niet het recht om mijn appelboom toe te eigenen. Het vruchtgebruikobject kan niet ook de vrucht zijn.
Maar hoe zit het dan met het voorbeeld van het vruchtgebruik op de verhuurde woning? Het belangrijke verschil is dat het vruchtgebruikobject in dat geval de woning is en niet de huurpenningen zelf.
Vorderingen kunnen toch gewoon worden overgedragen?
De casus roept de vraag op waarom Telecom Vastgoed de vorderingen van grondeigenaren niet gewoon aan zich heeft laten overdragen door middel van een akte (oftewel cederen). Vorderingen kunnen in beginsel gewoon verkocht en overgedragen worden, ook toekomstige vorderingen. Denkbaar is dat KPN in haar huurovereenkomsten met de grondeigenaren (goederenrechtelijk) heeft uitgesloten dat de grondeigenaren hun vorderingen op KPN kunnen overdragen aan een ander (in de zin van artikel 3:83 lid 2 BW).
Wet Opheffing Verpandingsverboden
Overigens is er momenteel een wetsvoorstel in behandeling om het onoverdraagbaar maken van vorderingen vergaand onmogelijk te maken Wet opheffing verpandingsverboden. De gedachte is dat er ruimere mogelijkheden tot (bank)financiering van bedrijven zullen zijn indien de bedrijven niet beperkt kunnen worden in het overdragen / verpanden van vorderingen aan financiers.
Op zoek naar advocaat goederenrecht in Rotterdam?
Aldus heeft de Hoge Raad duidelijk gemaakt dat het recht van vruchtgebruik op vorderingen er niet toe kan dienen om het geïnde te laten toekomen aan de vruchtgebruiker. Hiermee is duidelijk geworden dat het vestigen van een recht van vruchtgebruik op vorderingen geen goed alternatief is voor de gewone overdracht van vorderingen (cessie).
Indien u advies of juridische bijstand nodig heeft op gebied van het goederenrecht, zoals het overdragen van goederen of het vestigen van zekerheden, dan kunt u contact opnemen met Peter de Graaf.
Het besproken arrest is hier te vinden.
