We worden ouder. Dan komt voor velen het nadenken over het opstellen van een testament. Wat wil ik dat er gebeurt met mijn vermogen na mijn overlijden? Toch kunnen er ook met een testament vragen ontstaan bij nabestaanden. Ouderdom komt met gebreken, zo luidt het gezegde. Bij maar liefst een kwart van de 80-plussers speelt een vorm van dementie. Ook kan ouderdom de wereld ‘kleiner’ maken en kunnen bejaarde ouderen kwetsbaarder zijn voor misbruik. Kwesties die van invloed kunnen zijn op het testament.
Na het overlijden van een geliefd familielid (‘de erflater’) kan zijn testament (zijn uiterste wilsbeschikking) u verrassen. Is dat testament opgemaakt toen het niet meer zo goed ging met uw familielid? Is dit testament wel (rechts)geldig? Kan dat worden voorgelegd aan de rechter? Vragen die u als familielid en/of erfgenaam wellicht heeft. Wij informeren u graag over de juridische handvatten die u in dergelijke kwesties heeft.
Aantonen wils(on)bekwaamheid bij opstellen testament?
Iemand die een testament laat opstellen bij de notaris moet wilsbekwaam zijn.
Een geldig testament vereist een verklaring en een op een rechtsgevolg gerichte wil van degene die een testament laat opmaken. Door een stoornis van de geestelijke vermogens zou iemand niet in staat kunnen zijn tot een redelijke waardering van zijn belangen. Is dat het geval dan spreken we over wilsonbekwaamheid. Nietigheid van het testament zal het gevolg zijn.
Wils(on)bekwaamheid en de rol van de notaris
Na het overlijden kan het lastig zijn om aan te tonen dat de erflater wilsonbekwaam was: er is een testament en de notaris zag geen reden om niet zijn medewerking te geven. Bij de totstandkoming van het testament is het de notaris die zich een oordeel vormt over de wilsbekwaamheid van de persoon die een testament wil laten opstellen.
Het aantonen van wilsonbekwaamheid
Degene die een testament wil aanvechten zal moeten aantonen dat op de dag dat het nieuwe testament is opgemaakt, de erflater wilsonbekwaam was. Een medisch dossier over de overledene, en het oordeel van een (medisch) deskundige daarover kunnen van belang zijn. Blijkt bijvoorbeeld van een ernstige geestelijke stoornis en is het nieuwe testament best ingewikkeld en/of wijkt het sterk af van het ‘oude’, herroepen testament (de kinderen zijn bijvoorbeeld geschrapt als erfgenaam en een vreemde is nu erfgenaam) dan kunnen dat omstandigheden zijn die mogelijk een rol spelen in een procedure over de vraag of het familielid wel wilsbekwaam was en zijn testament geldig.
Een voorbeeld: op 4 augustus 2020 heeft het Gerechtshof Den Haag geoordeeld over het testament in 2015 opgesteld voor een dan 104-jaar oude mevrouw. In 2013 was zij onder curatele gesteld vanwege een geestelijke stoornis. Daarna in 2015 is dat nieuwe testament opgesteld en dit met de, bij curatele verplichte, toestemming van de kantonrechter. Een neef zou door dat laatste testament nog slechts een legaat ontvangen.
Na het overlijden van zijn tante start deze neef een procedure. In een tussenuitspraak constateert het Hof dat het nieuwe testament ingewikkeld is (met o.a. complexe fiscale gevolgen). “Voorshands” acht het Hof bewezen dat de hoogbejaarde mevrouw, mede gezien haar geestestoestand, de gevolgen van het testament niet heeft kunnen overzien. Na het horen van getuigen (o.a. de curator, de Kantonrechter en de notaris) is dat ook het eindoordeel van het Hof: het testament uit 2015 wordt vernietigd en de nalatenschap moet worden afgewikkeld volgens het testament uit 2012 met daarin de neef als erfgenaam.
Op 25 februari 2022 zet de Hoge Raad, de hoogste rechter van Nederland, daar een streep door: dat oordeel van het Hof is niet goed gemotiveerd, zodat nu het Hof in Amsterdam zich over de zaak zal gaan uitspreken.
Wanneer is een testament vernietigbaar?
Rechtszekerheid is belangrijk. ‘Gedoe’ dat er altijd kan zijn moet er niet toe leiden dat er na het overlijden van de geliefde op los geprocedeerd gaat worden over zijn testament. In de wet staat dan ook dat een testament (de uiterste wilsbeschikking van een erflater) niet vernietigd kan worden op de grond dat deze door misbruik van omstandigheden tot stand zou zijn gekomen.
Anders ligt dat natuurlijk bij bedreiging of bedrog of een onjuiste beweegreden. Leidt dat tot een testament met een bepaalde inhoud, dan is het testament wel vernietigbaar.
Bedreiging
Om bedreiging aan te voeren als grond voor vernietiging van een testament moet het gaan om serieuze dreigementen met enig nadeel in persoon dan wel met schade (nadeel) voor bezittingen. Hierbij gaat het om een bedreiging waardoor een ‘redelijk oordelend mens’ kan worden beïnvloed.
Bedrog
Bedrog betekent het doen van een opzettelijke onjuiste mededeling; ook het verzwijgen van iets dat niet verzwegen had mogen worden. Vindt de rechter bewezen dat sprake is van bedreiging of bedrog, waardoor de erflater bewogen is tot een uiterste wilsbeschikking met een bepaalde inhoud, dan kan dat wel leiden tot de vernietiging van een testament.
Onjuiste beweegredenen
Voorwaarde voor vernietiging op grond van een onjuiste beweegreden is dat deze onjuiste beweegreden in het testament staat en dat aangetoond wordt dat de erflater dit testament niet zou hebben gemaakt als hij van de onjuistheid van deze beweegreden op de hoogte zou zijn geweest.
Aanvullende redenen voor nietigverklaring testament?
Naast de hierboven genoemde redenen zijn er nog andere situaties die het in sommige gevallen mogelijk maken om een testament aan te tasten.
Verboden beschikkingen
Bij een verboden beschikking gaat het om personen die geen voordelen mogen trekken uit een testament. Denk hierbij aan de dokter die uw geliefde, de erflater, bij ziekte heeft behandeld, de geestelijk verzorger die de erflater bijstand heeft verleend, of de verpleger in een bejaardentehuis.
Mogen zij voordelen trekken uit het testament van hun patiënt / cliënt? Het antwoord is ontkennend; we spreken over verboden beschikkingen, mits ook voldaan is aan de andere voorwaarden uit de wet (zoals dat de erflater overleden is aan de ziekte waarvoor deze dokter hem heeft behandeld én de uiterste wilsbeschikking gemaakt is in de periode dat de dokter of de geestelijk verzorger bijstand heeft verleend).
Mogelijk is ook sprake van onrechtmatig handelen of kan wellicht aangevoerd worden dat het strijdig is met de redelijkheid en billijkheid dat iemand profijt zou hebben van de (rechts)gevolgen van een testament. Dat zullen wel bijzondere situaties moeten zijn. Bij leven heeft de erflater immers een testament laten opstellen. Een notaris was daarbij betrokken. De onrechtmatige daad of de redelijkheid en billijkheid zullen een allerlaatste grondslag zijn.
Erfrecht advocaat
Heeft een testament u onaangenaam verrast dan biedt het erfrecht mogelijkheden. Enige daarvan zijn hiervoor aangestipt. In een oriënterend gesprek verkennen wij graag met u de mogelijkheden. U kunt hiervoor contact opnemen met Hans Rijntjes.
